پوکا یوکه چیست؟
پوکایوکه توسط یک مهندس تولید ژاپنی به نام شی جی یو شینگو ابداع شد. او کسی است که باعث ایجاد تحولات عظیمی در بسط مفهوم کنترل کیفیت در ژاپن شد. وی ابتدا این سیستم را Fool proofing یا اشتباهات احمقانه نام گذاشت که چون برای کارگران خوشایند نبود، نام آن را به Mistake proofing یا اشتباهات فراموشی تغییر داد و سپس آن را Fail safing یا خطاناپذیری نامید.پوکا یوکه که بهصورت ( Poh-Kah Yoh-Key) تلفظ میشود، در انگلیسی به معنای پوکا( خطاهای غیر عمدی) و یوکه (پرهیز) است.نتیجه اینکه پوکایوکه سیستمی است که از هدر رفتن انرژی، زمان و منابع قبل از بروز خطا در آینده، جلوگیری میکند.
پوکا یوکه چیست؟
پوکایوکه توسط یک مهندس تولید ژاپنی به نام شی جی یو شینگو ابداع شد. او کسی است که باعث ایجاد تحولات عظیمی در بسط مفهوم کنترل کیفیت در ژاپن شد. وی ابتدا این سیستم را Fool proofing یا اشتباهات احمقانه نام گذاشت که چون برای کارگران خوشایند نبود، نام آن را به Mistake proofing یا اشتباهات فراموشی تغییر داد و سپس آن را Fail safing یا خطاناپذیری نامید.پوکا یوکه که بهصورت ( Poh-Kah Yoh-Key) تلفظ میشود، در انگلیسی به معنای پوکا( خطاهای غیر عمدی) و یوکه (پرهیز) است.نتیجه اینکه پوکایوکه سیستمی است که از هدر رفتن انرژی، زمان و منابع قبل از بروز خطا در آینده، جلوگیری میکند.
اساس پوکایوکه بر احترام به ذکاوت و هوش کارگران مبتنی است. پوکایوکه با حذف کارهای تکراری و فعالیتهایی که وابسته به حافظه و احتیاط هستند، وقت و فکر کارگران را آزاد میکند تا آن بتوانند وقت خود را به انجام فعالیتهای ارزش آفرین اختصاص دهند. در محیط پیچیده کاری، ممکن است بعضی از کارها اشتباه انجام شوند و هر روز این امکان وجود دارد که این اشتباهات به تولید محصول معیوب منجر شوند. عیوب، اتلاف محسوب میشوند و اگر شناسایی نشوند، انتظارات کیفی مشتری را به یاس مبدل خواهند کرد. پوکا یوکه بر این اعتقاد استوار است که نباید حتی تعداد کمی کالای معیوب تولید شود. برای مبدل شدن به یک رقیب جهانی، یک شرکت نه تنها باید فلسفه تولید با عیوب صفر (عدم تولید معیوب) را دنبال کند، بلکه باید آن را در عمل به کار بندد. روش های پوکایوکه مفاهیم ساده ای هستند که برای تحقق همین هدف به کار می روند.نباید انتظار داشت که افراد همه کارها را همیشه مثل ماشین درست و دقیق انجام دهند. یک حواس پرتی کوچک می تواند باعث بروز اشتباه کاری شود. این خطا لزوما" به عنوان کم کاری یا قصور در کار نیست. بلکه یک نقص طراحی است که باعث شده برای انجام عملیاتی، توجه و دقت عمل زیادی صرف شود و این مشکل بزرگی است.اصول پایه ای پوکایوکه ، طراحی یا استفاده از ابزارهای پیشرفته یا گاه ساده ، تکنیکها و فرایندهایی است که اشتباه کردن را برای استفاده کننده غیر ممکن میکند. پوکایوکه قانون ساده ایست که باعث صرفه جوییهای کلانی میشود.با ایجاد خطاناپذیری در سیستم، اگر استفاده کننده در شرایط عادی و نرمال هم نباشد، در استفاده از سیستم نمی تواند خطایی کند و این خود باعث جلوگیری از اتلاف، خرابی، ضایعات و حادثه می شود.
چه کسی می تواند پوکایوکه را توسعه دهد؟
در این سیستم روش جالبی وجود دارد. هر کسی از مدیر گرفته تا سرپرست و حتی کارگر میتواند پوکایوکه را توسعه دهد. (حتی برای افراد خارج از سازمان مانند مدیران و کارمندان بخش فروش، خدمات پس از فروش و یا جاهائی که با اسناد و مدارک سرو کار دارند). همه کارکنان دارای این اختیار هستند که با آموزشهای اندکی، در محیط اطراف خود، پوکایوکه های خوبی را اجرا کنند.
انواع ابزارهای پوکا یوکه :پوکایوکه بهصورتهای مختلف میتواند بهکار برده شود.1- اعلام خطا بهصورت هشدار : برخی از روشها فقط قابلیت هشدار دارند، مثل چراغهای خطر، زنگ اخبار، پیغام خطا، صدای غیر عادی، بوی نامطبوع و ... .برخی از مثالهای این دسته می تواند به صورت زیر باشد:اگر قطعات خط تولید، رو به اتمام باشد، رنگ زرد روشن می شود. در صورت اتمام قطعات، رنگ قرمز چراغ و در صورت شارژ قطعات در خط تولید، رنگ سبر روشن خواهد شد.
برخی از خودروها دارای کیت الکترونیکیاند که با بالا رفتن سرعت، بیش از حد مجاز، شروع به بوق زدن می کند.2- بازرسی صد در صد : در این روش با کنترل صد در صد، از تولید محصول معیوب جلوگیری میشود مثل گیجهای کنترلی، کلید حد مجاز(Limit Switch )، چشمیها و ... .
برخی از مثالهای این دسته میتواند بهصورت زیر باشد:
وقتی خودرو در این تونل تست قرار می گیرد، پس از ثبت شماره خودرو توسط بارکد، راه ورودی و خروجی تونل بسته می شود و تا زمانیکه تنظیمات آن انجام نگیرد، در خروجی باز نمیشود.
هنگام نصب موکت صندوق، با نصب خار طوسی رنگ در ابتدا، کلیه سوراخهای موکت با سوراخهای بدنه همراستا میشوند که به این ترتیب میتوان خارهای دیگر را بهراحتی نصب کرد.3- جلوگیری از خطای فراموشی: این مدل پوکایوکه باعث جلوگیری از فراموشی کار می شود، مثل مشخص کردن جای ابزار روی تخته ابزار یا سشوارهای بهداشتی که پس از ترک استفاده کننده، بهطور اتوماتیک خاموش میشوند و ... .
برخی از مثالهای این دسته میتواند بهصورت زیر باشد:
این تخته گم شدن یا نبودن قطعهای را در سر جای خود ر نشان میدهد.
این دست خشک کن دارای تایمری است که پس از ترک استفاده کننده، بهطور اتوماتیک خاموش میشود.
4- خطاناپذیری : نوع پیشرفته پوکایوکه بهصورت ضد خطاست؛ بهگونهای که امکان ارتکاب خطا را از استفاده کننده میگیرد و حتی او را در انجام صحیح کار راهنمایی میکند، مانند سوکت های رایانه، فلاپی، فیشهای سه پایه تلفن و ... .
برخی از مثالهای این دسته می تواند بهصورت زیر باشد:
سوکت کابلهای کامپیوتر دارای گیرهای هست که احتمال درهم رفتن کابلها را بهجای هم از بین میبرد. این سوکتها یک زبانه پلاستیکی دارند که از گیرکردن و شکسته شدن و همچنین خروج راحت سوکت، جلوگیری می کند.
فلاپی از یک جهت خاص وارد کیس رایانه می شود. گوشه پخ دار دیسکت هم راهنمای ورود و هم محلی برای هل دادن دیسکت در هنگام خارج شدن است. شکل ظاهری دیسکت چهارگوش نیست که این موضوع از ورود غیر صحیح جلوگیری میکند.
انواع خطاها
الف- خطاهای انسانی : به 10 نوع اصلی تقسیم می شوند :
1- بی توجهی یا فراموشکاری : وقتی تمرکز نداریم ، بعضی چیزها را فراموش می کنیم.
2- خطای ناشی از درک اشتباه : گاهی قبل از درک کامل شرایط محیطی فوری نتیجه گیری می کنیم.
3- خطای شناسایی : گاهی در خصوص یک موقعیت، اشتباه قضاوت می کنیم چون یا آن را خیلی سریع از نظر می گذرانیم و یا آن موقعیت به قدری از ما دور است که نمی توانیم آن را به وضوح تشخیص دهیم.
4- خطای ناشی از بیتجربه بودن: گاهی به دلیل نبود تجربه، اشتباه میکنیم.
5- خطای ناشی از بیتجربه بودن: گاهی در برخی شرایط، رعایت قوانین را غیر ضروری می دانیم.
6- خطای غیر عمد : گاهی به دلیل حواس پرتی و بی آن که متوجه باشیم، اشتباه می کنیم.
7- خطای ناشی از کندی : گاهی به دلیل تاخیر در قضاوت، کارها را به کندی انجام می دهیم و در نتیجه عکس العمل مناسب نداریم و اشتباه اتفاق می افتد.
8- خطای ناشی از فقدان استاندارد : بعضی از خطاها به دلیل فقدان دستورالعمل و استانداردهای مناسب کاری موجود اتفاق می افتد .
9- خطای غیر منتظره : گاهی خطاها زمانی رخ می دهند که تجهیزات، مطابق انتظار کار نمی کنند ولی علائم آن را تشخیص نمی دهیم.
10- خطای عمدی : ممکن است فردی عمداً اشتباه کند تا ضرری به سازمان خود وارد کرده باشد. (سوء تفاهمات شخصی).
در مجموع هر چند اشتباهات به دلایل مختلفی اتفاق می افتند ولی اغلب آنها قابل پیشگیری هستند؛ به شرط آنکه زمانی را برای یافتن منشأ عیب صرف کنیم و دریابیم این اشتباهات کی و کجا در اطراف ما بهوقوع می پیوندند. برای دستیابی به این اطلاعات لازم است منشأ عیب ها را دستهبندی کنیم.
انواع منشأ عیوب :
1- از قلم افتادن یک فرایند
2- خطاهای فرایندی
3- خطاهای مربوط به موقعیت قطعه کار
4- از قلم افتادن قطعات
5- اشتباه بودن قطعات
6- فرایند بر روی قطعه اشتباه
7- اشتباه حین عملیات
8- خطاهای تنظیم
9- آمادهسازی نادرست ماشینآلات
10- آمادهسازی نادرست ابزارها و جیگها
انواع عیوب و روشهای تشخیص:
عیوب به یکی از این دو حالت وجود دارند : یا "در حال ایجاد شدن" هستند و یا دیگر" ایجاد شدهاند" .
پوکایوکه در مقابل این عیوب سه وظیفه مهم برعهده دارد:
1. کنترل و جلوگیری از خطا
2. توقف اثرات زیانبار خطا
3. اعلام وجود خطا
تشخیص و توقف عیبی که در حال ایجاد شدن است ، “پیشگیری “ و تشخیص عیبی که به تازگی ایجاد شده است ، “کشف” نامیده میشود.
ابزارهای کشف عیب :
در پوکایوکه برای کشف عیوب و خطاها میتوان از ابزارهای متنوعی استفاده کرد. کاشفهایی که در پوکایوکه استفاده میشوند دو دستهاند:
اول: کاشفهایی که با قطعه مورد آزمایش در تماس قرار میگیرند و به آنها ابزارهای تماسی میگویند.
دوم: آنهایی که با قطعه تماس ندارند و به آنها ابزارهای غیر تماسی میگویند.
خطاناپذیر سازی فرایند ممیزی:
وجود اشتباه و خطا در عملکرد یک فرایند، باعث ایجاد محصول/ خدمت معیوب میشود که برای شناسایی و حذف این عیوب باید هزینهای صرف شود. پرهزینهترین این اصلاحات محصولات/ خدماتی هستند که بهدست مشتری میرسند. از آنجا که ممیزی فرایندی است که به دنبال یافتن انطباقهای موجود در یک سازمان با استاندارد موردنظر است، باید در کمال صحت و دقت و به دور از هرگونه خطا و اشتباه صورت پذیرد و ضمن اینکه اعتبار سازمان ممیزیکننده را حفظ میکند، باید به سازمان ممیزی شونده نیز در راه رسیدن به اهدافش کمک و یاری رساند. بنابراین خطاناپذیرساختن فرایند ممیزی (Auditing Mistake Proofing) میتواند گامی اثربخش در جهت بهبود عملکرد سازمانهای ممیزیکننده، به شمار آید. باتوجه به اینکه حدود 80 درصد از عیوب از خطاهای انسانی ناشی میشوند، با استفاده از تکنیک پوکایوکه می توان تا حد زیادی از بروز این خطاها جلوگیری کرد. تلاشهایی که در دهههای 50 تا 1980 میلادی به منظور کاهش محصول / خدمت معیوب انجام شد، به بهبودی قابل توجه در عملکرد سازمانها منتهی شد. براین اساس، روشهای آماری و کنترل کیفیت آماری بهنحو قابل ملاحظهای توسعه یافتند و درصد تولید محصول سالم به بیش از 99 درصد رسید که پیشرفت شگرفی به حساب میآمد. با توسعه صنعتی و پیشرفت در صنایعی مثل هوانوردی، وجود اشکالات جزئی در این صنایع میتوانست باعث صدمات سنگینی شود که در مواردی این اتفاق نیز افتاد، بنابراین، چنین نتیجهگیری شد که خرابیها و اشکالات جزئی نیز مهم هستند و نباید نادیده گرفته شوند.
این نگرش به تفکری بهنام خطای صفر (Zero Defect) منتهی شد که در آن هیچ خطایی پذیرفته نیست. برخی اندیشمندان مدیریت مثل کراسبی نیز آن را توسعه دادند و مبنای کنترل کیفیت صفر (Quality Control Zero) نیز برهمین اساس توسعه داده شده است.
مفاهیم و تکنیکهای پوکا یوکه نیز که بر این تفکر و نگرش بنا و توسعه داده شدهاند، در عمل در اجرای خطاناپذیرسازی و کاهش نرخ اشتباهات و عیوب سهم بسزایی داشتهاند. این تکنیک در فرایندهای تولیدی بهخوبی توسعه یافته و استفاده شده است اما در توسعه این تکنیک در فرایندهای خدماتی بهاندازه فرایندهای تولیدی، کار نشده است.
فرایند ممیزی، فرایندی است که سایر فرایندهای تولیدی و غیرتولیدی را ارزیابی میکند. در استاندارد ISO 19011:2002 اینگونه تعریف شده است: ممیزی فرایندی سیستماتیک، مستقل و مدون برای کسب شواهد مبتنی بر واقعیت آن، بهمنظور تعیین میزان برآورده شدن معیارهای ممیزی است (بند3-1). از اصول مهم ممیزی، دستیابی به نتایج مشابه در شرایط یکسان است که تلاش سازمانهای ممیزیکننده در رعایت این اصل مهم و آموزش ممیزان و جلسات دورهای با آنان، نشان از اهمیت این موضوع دارد.
با یکسانسازی ورودیهای فرایند و یکسانسازی عملکرد در حین فرایند می توان انتظار خروجی یکسان و مشابه را از هرفرایندی داشت. در ممیزی نیز بااجرای پوکایوکه و پیشگیری از خطاهای احتمالی که از سوی طرفهای ذینفع مثل سازمان ممیزیکننده، سازمان ممیزی شونده و ممیزان ممکن است رخ دهد، می توان به نتایج مشابه و یکسان در فرایند ممیزی دست یافت. این عمل را می توان «تضمین کیفیت فرایند ممیزی» یا [4]((APQA نیز نامگذاری کرد. بااجرای APQA می توان از عملکرد تیمهای ممیزی اطمینان خاطر حاصل نمود که این کار به افزایش اعتبار سازمان ممیزی کننده و گواهیدهنده(CB) نیز کمک می کند.
علل عمده بروز خط
1 – اشتباهات: مثل اشتباه ممیز، اطلاعات اشتباه، تشخیص نادرست و...
2 – تغییرات: مثل فرهنگ سازمانی متفاوت، دیدگاه مختلف ممیزان، و...
3 – پیچیدگی: مثل پیچیدگی برخی فرایندها، نبود فرهنگ سازمانی مشخص و...
این عوامل ریشه اصلی عیوب و خطاها هستند. باتوجه به این که بهترین روشهای کنترل پیشگیرانه هم کامل نیستند، بنابراین نیاز به یک پاسخ واکنشی در قبال بروز خطاها وجود دارد. در این حالت اقدام اصلاحی بر کنترل خطا و بهبود آن و یا توقف کامل فرایند تاکید دارد. بنابراین در مواجهه با خطاها به سه طریق میتوان اقدام کرد:
1 – Warn: آگاهی دادن و جلوگیری از بروز خطا
2 – Control : مشخص شدن خطا و کنترل آن
3 – Shutdown : توقف کامل فرایند
حال باتوجه به مطالب مطروحه، فرایند ممیزی را با این دیدگاه بررسی و خطاهای ممکن و راههای پیشگیری از آنها را مرور و APQA مورد نظر را ترسیم میکنیم و در نهایت پیشنهادهایی برای بهبود عملکرد ممیزی ارائه خواهد شد.
فرایند ممیزی
در جریان این فرایند مواردی که توسط ممیز بررسی میشوند عبارتند از:
1 – مستندات (Documents) : شامل نقشه ها، قراردادها، سوابق، ممیزی داخلی،...
2 – ابزار و تجهیزات مورد استفاده (Tools) : کالیبراسیون، شرایط نگهداری،...
3 – مواد (Materials) : تامین کنندگان، ایمنی،...
4 – پرسنل سازمان (People) : صلاحیت، آموزش، در دسترس بودن، توانمندی،...
5 – محصولات نهایی (Products) : سوابق مرتبط، جابجایی، بسته بندی،...
در جریان این ممیزی خطاهایی ممکن است رخ دهد. چون ممیزی فرایندی بر پایه تبادل اطلاعات و یافتن شواهد است پس مهمترین نوع خطاهای ممیزی، خطاهای اطلاعاتی است که شامل طبقهبندی زیر است:
1 – اطلاعات مبهم:
داده های ورودی ناکافی و مبهم است، بنابراین تفاسیر مختلف و گاه نادرست را در پی خواهد داشت.
2 – اطلاعات غلط:
داده های ارائه شده اشتباه است که باعث تفسیر و نتیجه گیری نادرست خواهد شد.
3 – اطلاعات حذف شده:
داده های ضروری برای یک تفسیر یا فرایند در دسترس نیستند و یا هرگز تهیه نشده اند.
4 – تفسیر نادرست اطلاعات:
بهدلیل کمبود تجربه و توانایی، دادههای دریافتی به غلط تفسیر شدهاند و از آنها نتایج اشتباه گرفته می شود.
دستورالعمل اجرای پوکایوکه (پرهیز از خطای غیر عمدی) :
1- استفاده از تیمهای چند تخصصی ([5]CFT) برای دستیابی به خطا ناپذیری
2- انتخاب فرایندی برای اجرای پوکایوکه:
در فاز سوم [6]APQP ، تیمهای چند تخصصی باید فرایندهایی را که در آن خطاهای اپراتوری در درجه بندی وقوع و کشف عیب تاثیردارد و در نهایت باعث افزایش شاخص [7]RPN می شود، شناسایی کند. تکنیکهای پوکایوکه بهمنظور کاهش درجه اعداد وقوع و یا کشف برای این فرایندها بهکار برده میشود.
شکایات مشتری که قبلا" دیده نشدهاند و بعدا" آشکار می شوند، به خطاناپذیری نیاز دارند و باید مورد تجزیه و تحلیل قرار گیرند. بهمنظور دستیابی به خطای صفر، CFT متعهد می شود برای آنها تکنیکهای پوکایوکه اجرا کند.
3- انتخاب تکنیک خطاناپذیری باید مطابق ضوابط زیر باشد:
o ارزان و کم هزینه باشد.
o بر اساس یکی از حواس پنجگانه باشد.
o باید مشکل وقوع یا کشف رخداد را در منبع خودش حذف کند.
4- "شدت وقوعی"
که به پوکایوکه منجر میشود باید از روش زیر پیروی کند:
الف) ابتدا منبع وقوع را مطابق الگوی زیر گروهبندی کنید:
· عملیات یا انجام نمی گیرد یا بهصورت غلط انجام میشود.
· عملیات بهصورت نامطلوب اجرا می شود.
· اطلاعات ضروری برای انجام عملیات اشتباه ترجمه شدهاند.
· رخ دادن اشتباه بهدلیل پیچیدگی کار است.
ب) بعد از دسته بندی منبع، یکی از تکنیکهای زیر را برای جلوگیری از وقوع اختصاص دهید:
· بازرسی 100 درصد با استفاده از قرار دادن پین، فیکسچر کنترلی، حسگرهای نوری، میکروسوئیچ، چراغهای اخطار و فشارسنج .
· اصلاح طراحی برای مطمئن کردن عملیات مونتاژ بهطوری که قطعات اشتباهی بههم متصل نشوند یا این که اگر دست یا پای اپراتور در زیر دستگاه قرار دارد یا ابزار و قطعه کار در موقعیت مناسب نیست، دستگاه کار نکند.
· این تکنیکها باید بهطور کامل قسمتی از فرایند باشد.دستگاهها باید در جای مناسب و بهقدر کفایت محدود شده باشند که اشتباه و خطایی رخ ندهد. در صورت بروز خطا به سرعت به اپراتور فیدبک داده شود.
5- "کشف عیبی"[9] که به پوکایوکه منجر میشود باید از روشهای زیر پیروی کند:
o باید بهصورت مستقل بازرسی شود و ربطی به وقوع نداشته باشد.
o باید بهصورت 100 درصد بازرسی شود و ربطی به وقوع نداشته باشد.
o باید قبل از انجام عملیات مشخص شود که شرایط برای کنترل کیفی 100 درصد وجود دارد یا نه.
o باید برای اپراتور خطای دیداری بهوجود آورد.
o مکانیزمی که روش درست و دقیق انجام کار را برای اپراتور ایجاد کند بهطوری که اگر قطعه نامناسب در فرایند قرار گرفت، با هشدار به اپراتور اطلاع داده شود.
o استفاده از حسگرهای الکترونیکی که بهصورت چراغهای هشدار یا زنگ اخبار عمل کند.
o استفاده از قطعات با علائم رنگی یا نموداری
o استفاده از وسایل اتصال دهنده مثل فیکسچرها، سوکتها، میله مدرج و یا سایل غیر اتصالی مثل LED ها و فشار سنجها و غیره
6- کارایی تکنیکها مورد استفاده پوکایوکه باید بعد از انجام عملیاتها در یک دوره حداقل یک ماهه، مورد قضاوت و بررسی قرار گیرد.
نتیجه گیری
پوکایوکه مانند علم پرتاب یک موشک پیچیده نیست بلکه دارای قوانین و تکنیکهای ساده ای است که میتواند صرفه جوییهای کلانی را برای سازمان داشته باشد. حد و اندازه تکنیکهای پوکایوکه در کارهایی که انجام میگیرد مشخص میشود. برای پوکایوکه ایدههای بسیاری وجود دارد که هریک میتواند دارای حد و اندازه خاص خود باشد.
اساس پوکایوکه بر احترام به ذکاوت و هوش کارگران مبتنی است. پوکایوکه با حذف کارهای تکراری و فعالیتهایی که وابسته به حافظه و احتیاط هستند، وقت و فکر کارگران را آزاد میکند تا آنها بتوانند وقت خود را به انجام فعالیتهای ارزش آفرین اختصاص دهند.
1- Failure Mode and Effects Analysis
2- Cross Functional Team
3 – Overall Equipment Effectivens
[4] - Auditing Process Quality Assurance
[5] - Cross Functional Team
[6] - Advanced Product Quality Planning
[7] - Risk Priority Number
[8] - Severity (Potential for Harm)
[9] - Detectability (Potential Discovery)
نوع مطلب : کنترل کیفیت آماری،
برچسب ها : poka-yoke، پوکا یوکه،
لینک های مرتبط :
|
امتیاز مطلب : 0
|
تعداد امتیازدهندگان : 0
|
مجموع امتیاز : 0
عضو شوید
عضویت سریع
آمار مطالب
آمار بازدید
